به گزارش خبرنگار شبکه اطّلاع‌رسانی «رهیاب»؛ در روزهایی که عطر دهه کرامت در کوچه‌های دل‌ها می‌پیچد و نام امام رئوف، حضرت علی بن موسی‌الرضا (علیه‌السلام)، بر زبان‌ها جاری‌ست، سراغ یکی از چهره‌های برجسته دینی و اجتماعی جنوب کشور رفتیم؛ حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدنبی موسوی‌فرد، نماینده ولی‌فقیه در استان خوزستان و امام جمعه اهواز.

در این گفتگوی ویژه، او با نگاهی معرفتی و تحلیلی، از هجرت تاریخی امام رضا (علیه‌السلام) به خراسان می‌گوید؛ هجرتی که نه‌فقط مسیری جغرافیایی، که نقطه عطفی در شکل‌گیری تمدن تشیع بود. موسوی‌فرد، با تأکید بر جایگاه ایران در مسیر نشر معارف اهل بیت، دهه کرامت را فرصتی برای بازخوانی مأموریت تمدنی امام رضا می‌داند و می‌گوید: «هجرت امام به ایران، ریشه‌ای الهی داشت؛ باید تاریخ را با عینک ولایت خواند.»

این گفتگو، مروری‌ست بر فلسفه ولایت‌عهدی، نقش تمدنی خراسان، مناظرات روشنگرانه امام و اثرات ماندگار آن بر تاریخ اسلام؛ روایتی از عمق تدبیر معصوم در برابر حاکمیتی عباسی و نگاهی نو به دهه کرامت، آن‌گونه که باید دیده شود: فرصتی برای شناخت راه، نه فقط جشن.

هجرت امام رضا (علیه‌السلام) مأموریتی الهی 

«رهیاب»: چرا هجرت امام رضا (علیه‌السلام) به خراسان را باید فراتر از یک رخداد سیاسی یا تاریخی دانست؟

موسوی‌فرد: هجرت امام رضا (علیه‌السلام) به خراسان، صرفاً یک اتفاق سیاسی یا حتی تصمیم شخصی نبود؛ بلکه مأموریتی الهی بود که در راستای اهداف بلند تشیع رقم خورد. حضرت بدون اینکه به اجبار تن دهند، با آگاهی کامل و تدبیر الهی، هجرت را پذیرفتند. این سفر از مدینه به مرو، با وجود اعتراض‌های برخی از یاران، در حقیقت بخشی از یک برنامه الهی برای نهادینه‌سازی تشیع در ایران بود. حضرت به دنبال ایجاد بسترهایی برای انتقال مرکز ثقل شیعه از حجاز به سرزمین‌هایی بودند که ظرفیت تمدن‌سازی داشتند، و ایران بهترین گزینه در آن شرایط تاریخی بود.

«رهیاب»: برخی آن زمان خروج امام از مدینه را اشتباه می‌دانستند. چه پاسخی برای این تلقی وجود دارد؟

«رهیاب»: بله، بسیاری از اطرافیان امام رضا (علیه‌السلام) در آن زمان، از جمله برخی از علویان، نسبت به خروج حضرت از مدینه انتقاد داشتند. آن‌ها این اقدام را نوعی تسلیم شدن در برابر عباسیان و حتی دنیاطلبی قلمداد کردند. اما حقیقت آن است که عمق افعال معصوم را نمی‌توان با نگاه سطحی تحلیل کرد. همان‌طور که در داستان حضرت خضر و حضرت موسی (علیهم‌السلام) آمده، برخی از افعال ظاهراً نادرست هستند، اما در باطن، حکمت عمیقی دارند. هجرت امام نیز دقیقاً چنین بود؛ حرکتی با اهداف راهبردی بلندمدت.

ولایت‌عهدی و هوشمندی سیاسی امام رضا علیه‌السلام

«رهیاب»: پذیرش ولایت‌عهدی توسط امام رضا (علیه‌السلام) چه معنا و پیامی داشت؟

موسوی‌فرد: مأمون عباسی تصور می‌کرد با پیشنهاد ولایت‌عهدی به امام رضا (علیه‌السلام)، می‌تواند جایگاه معنوی ایشان را خدشه‌دار کند و میان علویان تفرقه ایجاد نماید. هدف او جذب امام به ساختار حکومتی برای تضعیف وجهه ایشان بود. اما امام رضا علیه‌السلام این پیشنهاد را با شروط خاصی پذیرفتند؛ از جمله اینکه در هیچ‌کدام از امور حکومتی دخالت نخواهند کرد. همین شرط نشان‌دهنده هوشمندی سیاسی امام و حفظ استقلال فکری و معنوی شیعه در برابر یک حکومت ظالم و فریبکار بود. در واقع، امام از نقشه مأمون برای تقویت جبهه حق استفاده کردند.

«رهیاب»: آیا پذیرش ولایت‌عهدی موجب نزدیکی امام به ساختار قدرت نشد؟

موسوی‌فرد: به‌ظاهر ممکن است چنین به‌نظر برسد، اما واقعیت چیز دیگری بود. امام نه‌تنها به ساختار قدرت نزدیک نشدند، بلکه همان ساختار را به ابزاری برای ترویج معارف اهل بیت تبدیل کردند. دربار مأمون به محلی برای برگزاری مناظرات علمی تبدیل شد و امام رضا (علیه‌السلام) توانستند معارف ناب تشیع را با شجاعت در جمع بزرگان ادیان و مذاهب بیان کنند. این حضور، زمینه‌ساز گسترش تفکر شیعی در ایران و فراتر از آن شد.

تثبیت جایگاه ایران به‌عنوان مرکز تشیع

«رهیاب»: نقش هجرت امام رضا (علیه‌السلام) در گسترش تشیع در ایران چگونه بود؟

موسوی‌فرد: حضور امام رضا (علیه‌السلام) در خراسان، نقطه آغاز تثبیت ایران به‌عنوان پایتخت معنوی و فرهنگی تشیع بود. با ورود حضرت به این سرزمین، عملاً اولین گام‌ها در مسیر ایجاد یک مرکز تمدن‌ساز شیعی برداشته شد. ایران که پیش‌تر تحت سلطه امویان و عباسیان بود، اکنون به پناهگاه اندیشه علوی تبدیل شد. این تحوّل، در طول زمان باعث شکل‌گیری حوزه‌های علمیه، جریان‌های فرهنگی و سیاسی شیعی، و حتی جنبش‌هایی مانند انقلاب اسلامی شد.

«رهیاب»: چرا فقط ایران چنین جایگاهی در نشر تشیع یافت؟

موسوی‌فرد: این موضوع به‌طور مستقیم به حضور امام رضا (علیه‌السلام) در این سرزمین بازمی‌گردد. هیچ‌یک از سرزمین‌های دیگر، مانند عراق یا شام، چنین میزبانی ویژه‌ای از یک امام معصوم نداشتند. ایران به‌واسطه هجرت امام و پذیرش مردمی این حضور، به نقطه ثقل تفکر شیعی بدل شد. امروز نیز اگر ایران در میان کشورهای اسلامی پرچمدار مکتب اهل بیت است، ریشه در همان هجرت تاریخی دارد.

مناظرات علمی امام و گسترش عقلانیت شیعی

«رهیاب»: نقش امام رضا (علیه‌السلام) در تقویت بعد علمی تشیع چگونه بود؟

موسوی‌فرد: امام رضا (علیه‌السلام) از فضای محدودی که در مدینه داشتند، به فضایی آمدند که در آن امکان مناظره، گفتگو و تبیین عقاید فراهم بود. در دربار مأمون، با حضور اندیشمندان یهودی، مسیحی، زرتشتی، صابئی و حتی فلاسفه یونانی، حضرت فرصت یافتند که معارف اهل بیت را در سطحی عمومی و بین‌المللی مطرح کنند. این مناظرات نه‌تنها اثبات حقانیت شیعه بود، بلکه نقطه شروعی برای گسترش مکتب اهل بیت در اقلیم‌های گوناگون شد.

«رهیاب»: چرا مناظرات حضرت تا این حد تأثیرگذار بود؟

موسوی‌فرد: چون امام رضا (علیه‌السلام) با منطق، علم و سعه صدر وارد گفت‌وگو می‌شدند. در آن زمان، بسیاری از مناظرات در محافل خصوصی برگزار می‌شد، اما امام آن‌ها را به مجالس عمومی آوردند. این کار، شیعه را از یک تفکر پنهان و تحت فشار، به یک مکتب قدرتمند علمی و عقیدتی تبدیل کرد که می‌توانست با هر تفکری وارد تعامل یا نقد شود.

تداوم مسیر امامت و نقش ایران در عصر ظهور

«رهیاب»: آیا هجرت امام رضا (علیه‌السلام) تأثیری بر جانشینی و ادامه مسیر امامت داشت؟

موسوی‌فرد: قطعاً. پس از شهادت امام رضا (علیه‌السلام) فرزند ایشان امام جواد (علیه‌السلام)، در کودکی به امامت رسیدند. این نشان‌دهنده آن است که در مکتب اهل بیت، ملاک امامت، علم و بلوغ معرفتی است نه سن. همین امر موجب شد که شیعه بتواند از امامت خردسال نیز دفاع معرفتی و عقلی داشته باشد؛ موضوعی که در آینده برای حفظ امامت بسیار تعیین‌کننده شد.

نقش ایران در آینده جهان اسلام

«رهیاب»: نقش ایران در آینده جهان اسلام و ظهور حضرت ولی‌عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف چگونه خواهد بود؟

موسوی‌فرد: ایران، میراث‌دار مشی علوی است. با هجرت امام رضا (علیه‌السلام)، این سرزمین به خاستگاه اندیشه سیاسی، علمی و فرهنگی اهل بیت تبدیل شد. به‌همین دلیل، در ادبیات دینی آمده که یاران خاص حضرت ولی‌عصر (علیه‌السلام) از قم و طالقان خواهند بود. این گفتمان، نشان از آن دارد که ایران، نقشی محوری در ظهور دولت جهانی حضرت خواهد داشت.

 دهه کرامت، فرصت شناخت تمدن شیعی

«رهیاب»: چه توصیه‌ای برای فعالان فرهنگی در این ایام دارید؟

موسوی‌فرد: باید از فضای دهه کرامت برای تولید محتوای معرفتی و هنری بهره گرفت. نوجوانان و جوانان نیاز دارند با زبان روز، با سیره اهل‌بیت آشنا شوند. روایت‌گری صحیح از زندگی امام رضا (علیه‌السلام) می‌تواند نسل امروز را به ولایت پیوند بزند.

«رهیاب»: در پایان، چگونه باید به دهه کرامت نگاه کنیم؟

موسوی‌فرد: دهه کرامت فقط زمان جشن و سرور نیست؛ بلکه فرصتی برای شناخت دقیق‌تر از فلسفه حضور امام رضا (علیه‌السلام) در ایران است. این ایام، یادآور رسالت تمدنی آن حضرت است. باید تلاش کنیم تا نسل جوان بداند که هجرت امام، یک نقطه عطف تاریخی بود که هویت شیعی ایرانیان را شکل داد. امروز ما وارث همان هجرت هستیم و وظیفه داریم این امانت را حفظ و به نسل‌های آینده منتقل کنیم.

انتهای خبر/