به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «رهیاب»؛ نهج‌البلاغه حکمت دوازدهم امام علی (علیه‌السلام) قَالَ: أَعْجَزُ النَّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنِ اكْتِسَابِ الْإِخْوَانِ، وَ أَعْجَزُ مِنْهُ مَنْ ضَيَّعَ مَنْ ظَفِرَ بِهِ مِنْهُمْ.

امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: ناتوان‌ترین مردم، کسی است که در یافتن دوست ناتوان باشد و ناتوان‌تر از او، کسی است که دوستی فرا چنگ آرد و ضایعش گذارد.

ناتوان ترين مردم:

شک نیست که یکی از مهم‌ترین سرمایه انسان در زندگی دوستان صمیمی است؛ این سرمایه نه‌تنها برای یاری‌کردن انسان در برابر مشکلات، بلکه برای انس‌گرفتن و از تجربه‌ها و نظرات آنها بهره‌گیری‌کردن ضروری است و جالب این که به‌دست‌آوردن دوستان خوب کار آسانی است؛ نه همچون به‌دست‌آوردن مال است که احتیاج به تلاش و کوشش فراوان و گاه نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان دارد و نه همچون مقام است که به دست آوردنش نیاز به روابط اجتماعی قوی دارد، بلکه با سرمایه‌ای که در اختیار هر کس هست به دست می‌آید و آن سرمایه گشاده‌رویی، ادب و حسن معاشرت است. بر همین اساس امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «عاجزترین مردم کسی است که از به‌دست‌آوردن دوست عاجز باشد»؛ «أَعْجَزُ النَّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنِ اکْتِسَابِ الاِْخْوَانِ».

حدیث معروفی است از امیرمؤمنان علی (علیه‌السلام) که خطاب به مردم فرمود: «إِنَّکُمْ لَنْ تَسَعُوا النَّاسَ بِأَمْوَالِکُمْ فَسَعُوهُمْ بِطَلاَقَةِ الْوَجْهِ وَحُسْنِ اللِّقَاءِ فَإِنِّی سَمِعْتُ رسول‌اللهِ (صلی‌الله علیه و آله) یَقُولُ إِنَّکُمْ لَنْ تَسَعُوا النَّاسَ بِأَمْوَالِکُمْ فَسَعُوهُمْ بِأَخْلاَقِکُم؛ «ای مردم» شما نمی‌توانید مردم را با اموال خود راضی نگه دارید، ازاین‌رو ایشان را با خوش‌رویی و رفتار خوب راضی نگه دارید، زیرا من از رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) شنیدم که می‌فرمود: شما نمی‌توانید خشنودی مردم را با اموال «محدودتان» به دست آورید؛ بنابراین بااخلاق نیکتان خشنودی آنها را به دست آورید». (۱)

آنگاه امام علی می‌افزاید: «و از او عاجزتر کسی است که دوستانی را که به دست آورده از دست بدهد»؛ «وَأَعْجَزُ مِنْهُ مَنْ ضَیَّعَ مَنْ ظَفِرَ بِهِ مِنْهُمْ».

زیرا ممکن است به‌دست‌آوردن چیزی مقداری زحمت داشته باشد؛ ولی نگه‌داشتن آن آسان‌تر است، بنابراین کسی که دوستان خود را با بی‌مهری یا بی‌اعتنایی از دست دهد عاجزتر از کسی است که نتوانسته دوستی به دست آورد.

در اینجا سؤالی مطرح است که اگر امام در جمله اول می‌فرماید: «از همه مردم عاجزتر کسی است که...» چگونه بعد از آن می‌فرماید: «و از او عاجزتر کسی است که دوستانش را از دست دهد» اگر جمله اول عمومیّت دارد، با جمله دوم سازگار نیست.

ولی پاسخ این سؤال روشن است و آن اینکه جمله اول عمومیّت نسبی دارد و عمومیّت نسبی باوجود بعضی از استثناها منافات ندارد و شبیه این تعبیر در کلمات روزانه مردم نیز زیاد است؛ مثلاً مردم می‌گویند: بدبخت‌ترین مردم کسی است که آبروی خود را از دست دهد و از او بدبخت‌تر کسی است که ایمان خود را از دست دهد و هیچ‌گاه در عرف مردم تناقضی در میان این دو دیده نمی‌شود.

در حدیثی از امام امیرمؤمنان (علیه‌السلام) در غررالحکم می‌خوانیم: «مَنْ لا صَدیقَ لَهُ لا ذُخْرَ لَه؛ کسی که دوست ندارد ذخیره‌ای ندارد». (۲)

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «لَقَدْ عَظُمَتْ مَنْزِلَةُ الصَّدِیقِ حَتَّی إِنَّ أَهْلَ النَّارِ یَسْتَغِیثُونَ بِهِ وَیَدْعُونَ بِهِ فِی النَّارِ قَبْلَ الْقَرِیبِ الْحَمِیمِ قَالَ اللَّهُ مُخْبِراً عَنْهُمْ «فَما لَنا مِنْ شافِعِینَ وَلاَ صَدِیق حَمِیم»، مقام دوست بسیار برجسته است تا آنجا که دوزخیان نیز با فریاد خود از او - پیش از آنکه از نزدیکان کمک بخواهد - سخن می‌گویند همان‌گونه که خداوند در قرآن از آنها چنین خبر داده که می‌گویند: امروز نه شفاعت‌کننده‌ای داریم نه دوست گرم و پر محبتی». (۳)

اصولاً دوستان خوب بهترین زینت انسان‌اند همان‌طور که امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «لِکُلِّ شَیْء حِلْیَةٌ وَحِلْیَةُ الرَّجُلِ أوِدّائُه؛ هر چیزی زینتی دارد و زینت انسان دوستان اوست». (۴)

در اهمّیّت دوستان همین بس که از بعضی از بزرگان سؤال شد: آیا برادر بهتر است یا دوست خوب گفت: برادری خوب است که دوست انسان باشد. (۵)

منابع:

(۱). بحارالانوار، ج ۶۸، ص ۳۸۴، ح ۲۲.

(۲). غررالحکم، ح ۹۴۶۰.

(۳). بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۱۷۶، ح ۱۱.

(۴). شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج ۱۸، ص ۱۱۲.

(۵). سند گفتار حکیمانه: از جمله کسانى که پیش از سیّد رضى (رحمه‌الله) این کلمه حکمت‌آمیز را از امام على (علیه‌السلام) نقل کرده‌اند، ابوعلى قالى در ذیل الامالى است که جمله بالا را بدون هیچ‌گونه تغییرى از آن حضرت نقل کرده است و ابن ابى‌الحدید آن را با تفاوتى در الحکم‌المنثوره نقل مى‌کند که نشان مى‌دهد از منبع دیگرى گرفته است. «مصادر نهج البلاغه، ج ۴، ص ۱۴». در کتاب تمام نهج‌البلاغه این جمله حکمت آمیز را در لابه‌لاى نامه ۳۱ که امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) براى فرزندش امام مجتبى (علیه‌السلام) نوشته نقل کرده است. «تمام نهج‌البلاغه، ص ۹۵۷».

انتهای خبر/