به گزارش شبکه اطّلاع‌رسانی «رهیاب»؛ در جدیدترین آمار کشور از حاشیه‌نشینی، استان خوزستان با بیش‌از یک میلیون و ۷۵۰ نفر جمعیت حاشیه‌نشین در رتبه نخست قرار گرفته است.

طبق برآوردها، از ۱۴ میلیون نفر جمعیت حاشیه‌نشین و ساکن سکونتگاه‌های غیررسمی در سال ۱۴۰۰، همچنان خوزستان با یک میلیون و ۷۵۰ هزار نفر، در رتبه اول قرار دارد. خراسان رضوی با اختلاف حدود ۱۰ هزار نفری دوم، تهران با ۱/۶ میلیون نفر سوم و استان البرز نیز با نزدیک به ۱/۲ میلیون در رتبه چهارم است.

مهاجرت گستره و بی‌رویه از روستاها و ظهور پدیده حاشیه‌نشینی در استان از زمانی آغاز شد که با تخریب روستاها جهت راه‌اندازی طرح‌های بزرگ کشت و صنعت و یا احداث سد بر روی رودخانه‌های استان که به کوچ اجباری ساکنین روستاهای زیر آب رفته ادامه یافت ضمن اینکه نباید از عواملی همچون وجود مشکلات معیشتی در روستاها، عدم دسترسی به امکانات بهداشتی و آموزشی، سیاست تمرکزگرایی دولت‌ها و بی‌توجّهی در خدمات‌رسانی به روستاها و مانند آن در تشویق روستائیان به مهاجرت و سکونت در حاشیه شهرها غافل بود.

روایت پیدایش حاشیه‌ها بر پیکر یک کلان‌شهر

یکی از تکانه‌های تحول‌آفرین در استان خوزستان که منجر به تولید انسان مهاجر شده اصلاحات ارضی در دهه ۴۰ شمسی است. طبق تحقیقات صورت‌گرفته حدود ۴۰ درصد ساکنان منبع آب و حصیرآباد اهواز از شهرهای مختلفی چون مسجدسلیمان، ایذه، امیدیه و بهبهان به اهواز مهاجرت کرده‌اند و نبود بضاعت محدود مالی موجب شده در سکونتگاه‌های غیررسمی ساکن شوند.

حاشیه‌نشینی در شهر اهواز تابعی از روند حاشیه‌نشینی در کل کشور است. آغاز این پدیده در این شهر به دهه قبل از سال ۱۳۲۰ برمی‌گردد. البته از دهه ۱۳۴۰ به دنبال انجام اصلاحات ارضی و تحولات اقتصاد نفت و افزایش درآمد کشور، مهاجرت روند افزایشی داشته است.

جنگ تحمیلی یکی دیگر از تکانه‌های تحول‌آفرین در غرب خوزستان بود که باعث مهاجرت ساکنان شهرهای مختلف از جمله هویزه، آبادان و خرمشهر به سمت شهر اهواز شد. این دسته از مهاجران برخلاف دسته پیش تمایلی به مهاجرت نداشتند و به‌یک‌باره در شرایط خارج از کنترل قرار گرفتند؛ ازاین‌رو هنوز نتوانسته‌اند با شرایط موجود در حاشیه شهر کنار بیایند.

نقش جنگ تحمیلی و تخریب زیرساخت‌های آبادان در حاشیه‌نشینی

آبادان زمانی یکی از شهرهای مرفه و آباد بود که به دنبال آن جمعیت را نیز به سمت خود جذب کرد و باتوجه‌به امکان اشتغال شهروندان، زمینه اسکان آن‌ها هم فراهم شد.

اما پس از هجوم ارتش بعث و ویرانی تأسیسات این شهر، اهواز به‌عنوان مرکز استان با حذف رقیب پر قدرت خود یعنی آبادان تبدیل به یکه‌تاز جذب مهاجرت روستاییان شد.

وجود این همه حاشیه‌نشین پیرامون اهواز در حالی است که از کم‌ترین امکانات نیز بهره‌مندند؛ به لحاظ توسعه عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و ورزشی نسبت به مراکز شهر عقب ماندند، حال‌آنکه یک‌سوم جمعیت کلان‌شهر اهواز را تشکیل می‌دهند.

این جمعیت بازمانده به لحاظ آموزشی و درمانی و... جامعه به‌شدت مستعد بزهکاری است و می‌تواند خطرات جدی امنیتی و اجتماعی را برای شهر اهواز پدید آورد، از همین رو می‌طلبد که برنامه‌ریزی‌های جدی برای جلوگیری از وسعت مناطق حاشیه‌ای در شهرهای خوزستان انجام شود.

مهاجرت یکی از عوامل گسترش حاشیه‌نشینی 

 مهرداد نیکو در گفتگو با خبرنگار شبکه اطّلاع‌رسانی «رهیاب»؛ اظهار کرد: یکی از مشکلات توسعه کشور گسترش حاشیه‌نشینی است. منشأ آن و اینکه چرا در برخی نقاط کشور از جمله شهر اهواز توسعه می‌یابد، مهاجرت است.

وی افزود: افراد در محل زندگی خود شغل مناسبی نمی‌یابند و برای امرار معاش و گذران زندگی به حاشیه شهرها پناه می‌برند و به همین دلیل نیز حاشیه‌نشینی گسترش می‌یابد.

رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خوزستان گفت: استان خوزستان به‌عنوان یکی از استان‌های صنعتی کشور مقصد مهاجرین چه درون‌استانی چه بیرون استانی است که باتوجه‌به برنامه‌ریزی نبودن افزایش جمعیت، این مسئله منجر به حاشیه‌نشینی می‌شود.

نیکو یکی از اهداف طرح آمایش سرزمینی را ایجاد توسعه متوازن عنوان کرد و ادامه داد: با اجرای این طرح؛ مناطقی که فعالیت در آن‌ها وجود ندارد، فعال می‌شوند و وقتی که فعالیت ایجاد شد، شغل ایجاد می‌شود و وقتی شغل ایجاد شود، جلوی مهاجرت را می‌گیرد.

وی برنامه آمایش سرزمینی کشور و خوزستان را یکی از راه‌های جلوگیری از رشد حاشیه‌نشینی، با ایجاد تعادل در مناطق کشور و ایجاد شغل در مناطقی که شغل و کار نیست، دانست و بیان کرد: طرح آمایش سرزمینی بر اساس معیارهای محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی مشخص می‌کند که چه صنایعی باید در کدام نقطه توسعه یابند و از رشد کدام صنایع جلوگیری شود.

بار حاشیه‌نشینی خوزستان روی دوش اهواز

دسته دیگر مهاجران، مهاجرانی هستند که تحت‌تأثیر اغوا و افسون شهر و همچنین برخی نیز به دلیل اندوه مزمن روستا به حاشیه شهر پناه آورده‌اند. ایجاد شرکت نفت و تأسیسات وابسته به آن و نیاز به نیروی کارگر ساده و متخصص در ایجاد دانشگاه و... در اهواز باعث رشد مهاجرت و شهرنشینی شد.

نکته قابل‌تأمل این داستان تلخ این است که تعداد ساکنان مناطق حاشیه‌نشین در خوزستان بیش از جمعیت پنج استان ایلام، خراسان شمالی، سمنان، خراسان جنوبی و کهگیلویه و بویراحمد است و تعداد زیادی از این جمعیت فقط ساکن حاشیه شهر اهواز هستند.

باید یادآوری کرد مناطق حاشیه‌نشین خوزستان به علت توسعه ناعادلانه و سیاست‌گذاری‌های غلط از داشتن برخی امکانات عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و ورزشی محروم‌اند.

برخی از نقاط حاشیه‌نشین در اهواز، امروز به نقاط پرجمعیت این کلان‌شهر تبدیل شده‌اند و مسئولان ضمن اینکه نتوانسته‌اند یک برنامه جامع شهری برای جلوگیری از مهاجرت به حاشیه شهرها تدوین کنند، از ساماندهی این مناطق نیز جامانده‌اند.

برای اولین‌بار در سال ۹۵ حاشیه‌نشینی به‌عنوان یکی از پنج اولویت رسیدگی به آسیب‌های اجتماعی مورد بحث قرار گرفت و مقرّر شد که وزارت کشور به‌عنوان مسئول رسیدگی به آسیب‌های اجتماعی به این مسئله بپردازد.

سجاد بهمنی در گففتگو با خبرنگار ما اهواز را «بهشت حاشیه‌نشینان» توصیف کرد و اظهار کرد:  ابرتکانه‌های تحول‌آفرین طی دهه‌های اخیر در خوزستان در رشد مسئله حاشیه‌نشینی دخیل بوده است.

سجاد بهمنی افزود: تقسیمات اراضی در دوره پهلوی اول، هجوم ریزگردها به زندگی مردم، بمباران شهرهای خوزستان طی دوره هشت ساله جنگ ایران و عراق و انهدام صنایع از جمله دلایلی هستند که موجب مهاجرت از روستا به شهرها شده است.

این مدرس گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: تفاوت نسبی قیمت خانه در روستا و کلان‌شهر اهواز، امکان اسکان در محله‌های اهواز را برای این روستانشینان دشوار می‌ساخت و آن‌ها ناگریز به اسکان در روستاهای اطراف اهواز شدند.

روند افزایشی حاشیه‌نشینی در خوزستان

همچنین مجتبی یوسفی اظهار کرد: بر اساس سرشماری سال ۹۵ حدود ۵۵۰ هزار نفر حاشیه‌نشین در شهر اهواز اعلام شد و بعد از گذشت پنج سال جمعیت این بخش به حدود ۶۵۰ هزار نفر رسید و اکنون نیز یک میلیون و ۷۵۰ هزار نفر آخرین آمار حاشیه‌نشینی در خوزستان است.

وی افزود: متأسفانه مردم حاشیه شهر اهواز حتی از حداقل‌های زندگی هم محروم هستند؛ یعنی در حوزه زیرساخت، آب شرب پایدار و باکیفیت، آسفالت و رفع فاضلاب و پسماند هم بی‌بهره بوده و مردم ساکن در این مناطق حتی از سند مالکیت نیز برخوردار نیستند.

 نماینده مردم اهواز، باوی، حمیدیه و کارون در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه با تخصیص این اعتبارات قطره‌چکانی نمی‌توان انتظار تحولی در این مناطق داشت گفت: نمی‌توان انتظار داشت دستگاه‌های محلی همچون شهرداری و سازمان آب و فاضلاب با استفاده از منابع داخلی خود بتوانند مشکلات این مناطق را حل کنند.

یوسفی بیان کرد: چالش‌های حاشیه‌نشینی در شهرهای خوزستان از سایر استان‌ها متفاوت است، به‌طوری که برای مثال مهم‌ترین چالش شهرداری در ساماندهی بافت‌های حاشیه‌ای و ناکارآمد اهواز حریم‌های نفتی و کمبود زمین است.

طی یک دهه اخیر، برخی روستاهای پیرامون شهر اهواز آن‌قدر در جذب روستاییان موفق عمل کرده‌اند که پس از مدتی با توسعه بی‌سابقه به یک‌قدمی کلان‌شهر رسیده و سرانجام ضمیمه اهواز شدند.

کریشان، زرگان، نهر هاشم، عین دو، ام تمیر، کوت عبدالله و کوت سید صالح از جمله روستاهای کوچک اطراف اهواز بوده‌اند که با رشد بی‌سابقه جمعیت یا تبدیل به شهرستان شده و یا به اهواز پیوستند.

انتهای خبر/